Malaria is de meest bekende parasitaire tropenziekte.
Je kunt je flink beroerd voelen als je het oploopt. Hoe beroerd dat vertelt mijn (inmiddels ex-) vriend Bas Kemp je hieronder.
In 2012 ging ik met hem naar Brazilië en was hij een van de pechvogels die is gestoken door een malariamug. Wij waren zo eigenwijs onze Malerone niet in te nemen vanwege de bijwerkingen (het zien van roze olifantjes en andere hallucinaties) maar ook omdat we niet optimaal waren geïnformeerd.
Lees je dus goed in en bespreek met de GGD of Travel Clinic wat voor jouw bestemming wijsheid is.
Sinds april dit jaar heeft de GGD het protocol voor het gebruik van malariatabletten aangepast.
Brazil-la-la-la-la-la-la
“In augustus 2012 was ik op vakantie in Brazilië, inclusief een verblijf in het Amazone-regenwoud. Prachtige natuur, geweldige mensen en een enorme ervaring! Maar bij terugkomst bleek ik een onwelkome gast mee terug te hebben genomen: Malaria!”
Malaria is een ziekte die wordt veroorzaakt door een eencellige parasiet die “Plasmodium” heet. Er bestaan ongeveer 200 Plasmodium-soorten waarvan er ongeveer 10 de mens kunnen infecteren. De parasiet wordt overgebracht door muggen in de Anopheles-familie (leuk weetje: “Anopheles” is het Griekse woord voor “Waardeloos”) die bij het steken malariasporen of “sporozoïeten” overbrengen. Deze sporen komen via de bloedsomloop in je lever terecht en graven zich in in je levercellen. Daar ontwikkelen ze zich tot een soort van larven, die zich delen en delen totdat de levercel helemaal opgeblazen is.
De cel knapt, de “larven” komen in je bloedbaan terecht en graven zich in in rode bloedcellen. In de rode bloedcellen ontwikkelt de parasiet zich tot zijn volwassen vorm, deelt zich en vormt nieuwe sporen.
Wanneer de rode bloedcel helemaal gevuld is met parasieten en sporen knapt deze, net als de levercellen bij de oorspronkelijke infectie. De parasieten en sporen komen in grote getale in het bloed terecht, wat een enorm heftige immuunreactie veroorzaakt – koorts (tot wel 41 graden), benauwdheid en vele andere klachten.
De malaria cyclus
Wanneer de parasieten zich ingraven in andere rode bloedcellen verdwijnen de klachten weer, of tenminste: totdat de volgende generatie parasieten uit de rode bloedcellen komt. Deze cyclus veroorzaakt de kenmerkende cyclus van Malaria-klachten: 2 of 3 dagen gezond, 1 dag ziek. De sporen blijven echter wél in de bloedsomloop aanwezig, zodat een voorbijkomende mug óók geïnfecteerd raakt als ‘ie je prikt. De mug vliegt verder, steekt iemand anders en het verhaal begint opnieuw.
ZZZZZZZZZZZPrik
“Ik weet zélfs nog waar en wanneer ik gestoken ben: aan de oever van de Amazone in stad Manaus. Een grote, gestreepte mug kwam op mijn sleutelbeen zitten en stak me. Ik sloeg hem weg en daarmee klaar – ik maakte me geen zorgen want de gids had mij bezworen dat het water in dat deel van de Amazone te zuur was om de muggen in leven te kunnen houden. Ik had daarom ook mijn medicijnen niet genomen…”
Experimenteren met een vaccin
Er wordt op dit moment geëxperimenteerd met een vaccin voor Malaria, maar dat valt niet mee. Anders dan een virus of bacterie is een eencellige parasiet bést wel een complex organisme. Het is bijna een “diertje” te noemen! Het immuunsysteem kan het bestrijden, maar een eencellige kan zich daar weer tegen wapenen, wat voorkoming door middel van vaccinatie erg ingewikkeld maakt. Daarom zijn het voorkomen van infectie door infectie te voorkomen en “profylaxis”, ofwel “het uit voorzorg nemen van medicijnen”, voor nu nog de beste manier om te voorkomen dat je ziek wordt.
Muggen zijn lastig buiten de deur te houden, maar met een beetje gezond verstand kom je al een heel eind. Muggen komen overal op aarde voor, maar de Malaria-mug (Anopheles) vind je eigenlijk alleen in Zuid-Amerika, Afrika en zuidelijk Azië. Controleer voordat je op reis gaat of deze muggen in het gebied dat je wilt bezoeken voorkomt.
Deed ‘ie maar Deet
Zo ja, investeer dan tenminste in een goed muskietennet en muggenspray met een hoog DEET-gehalte. Als je een hoed nodig hebt, overweeg dan de aanschaf van een hoed met muskietennet: ’t ziet er niet uit maar als er ECHT veel muggen leven zul je jezelf dankbaar zijn!
Eenmaal in het gebied aangekomen kun je het beste kleding met lange mouwen & broekspijpen dragen. Blote huid moet tenminste iedere 4 uur met DEET ingesmeerd worden om de muggebeestjes te ontmoedigen, en als je gaat slapen kun je je muskietennet of klamboe gebruiken. Dit alles zal ervoor zorgen dat je minder vaak gestoken wordt.
Want ja, gestoken wordt je toch. Wij zijn als soort enorm slim, maar de Anopheles doet dit trucje al 150 miljoen jaar: de voorouders van dat pokkenbeest dat jou van je bloed wil beroven zaten achter Tyrannosaurussen aan, dus zullen ze van ons niet enorm onder de indruk zijn! Dus, wat doen we hiertegen?
Malaria-profylaxis bestaat uit het nemen van pillen die de parasiet doden op het moment dat hij in je lichaam komt. Dus, voordat je levercellen geïnfecteerd kunnen raken is de sporozoïet al het hoekkie om. Zo kun je dus niet ziek worden! Het probleem hiermee is dat de malaria-parasiet steeds vaker immuun is voor de meest gebruikte profylaxis-medicijnen: Chloroquine en Hydrochloroquine. Als je naar een gebied gaat waar deze resistentie voorkomt moet je dus een ander medicijn gebruiken: Doxycycline, Mefloquine of Atovaquone/Proguanil (“Malarone”). Deze pillen zijn bést aan de prijs, maar ze zijn het waard!
De verschijnselen
“In Brazilië was er weinig aan de hand, maar toen ik terugkwam in Nederland werd ik grieperig. In het Havenziekenhuis te Rotterdam (geweldig ziekenhuis!) werd nadat mijn klachten en historie duidelijk waren een “dikke druppel-test” gedaan om malaria uit te sluiten. Toen dat niets opleverde werd mijn bloed op kweek gezet en kreeg ik een voorlopige diagnose “knokkelkoorts/Dengue” mee naar huis…”
Malaria begint met griep en spierpijn. De koorts loopt snel op tot enorme hoogten, waardoor ijlen en andere bewustzijnsveranderingen optreden. Afhankelijk van het soort parasiet gaat dit in een cyclus van 3 of 4 dagen. Bij mij was dat echter niet het geval, mijn immuunsysteem hield de parasieten aardig onder controle en ik was dus doorlopend licht ziek.
De diagnose wordt gesteld met de “Dikke Druppel-test” die ik al eerder noemde. Dit houdt in dat een druppel bloed onder een microscoop wordt gecontroleerd op de aanwezigheid van parasieten, sporen en larven. Dit is een snelle test, in een klinische setting kost dit een uurtje. En meestal is het een effectieve test, maar omdat deze test op visuele inspectie gebaseerd is werkt hij het beste als er veel parasieten in het bloed zitten. Bij nieuwe infecties werkt ‘ie dus niet altijd.
Tijdige herkenning van Malaria is van groot belang, want waarmate de ziekte voortschrijdt kan deze chronisch worden. De larven graven zich dan naast de lever ook in de milt in en daar kunnen de medicijnen ze niet goed bereiken. Dit kan gebeuren met de malariasoorten P. vivax en P. ovale, of met andere soorten bij mensen met een verminderd immuunsysteem. In dit geval zullen de koortsaanvallen of “paroxysmen” na verloop van tijd minder heftig worden maar neemt de kans op blijvende schade toe.
De acute variant blijft meestal beperkt tot koortsaanvallen maar soms kunnen zich zeer ernstige complicaties voordoen. Ademhalingsproblemen, lage bloeddruk en acidose (=melkzuur in het bloed) kunnen dodelijk zijn, mensen met leverproblemen als cirrose of hepatitis lopen kans op blijvende leverschade, maar de meest gevreesde complicatie van Malaria is “cerebrale Malaria”. Bij deze vorm van Malaria worden de hersenen geïnfecteerd door de parasiet wat enorme ontstekingsreacties veroorzaakt. Dit resulteert in neurologische problemen, coma en uiteindelijk de dood. Cerebrale Malaria wordt normaliter alleen veroorzaakt door de Plasmodium falciparum-parasiet en komt dus vrijwel alleen in Afrika voor.
En toen ging het mis…
“Gedurende een week werden mijn klachten erger en erger, maar ik maakte me geen zorgen. “Het is Dengue, daar ben je een maand ziek van”, dacht ik: “Het hoort erbij.” Ik voelde me slechter en slechter naarmate de koorts steeg, tot 41,4 graden, maar het zou wel goed zijn.
Op donderdag stond ik op om wat te drinken te pakken, ik verging door de koorts van de dorst. Op het moment dat het water mijn maag raakte verkrampte mijn buik volledig en moest ik naar de WC rennen – ik haalde het maar nét. Ik gaf over in een enorme straal en toen wist ik dat ik met een groot probleem zat: 41+ graden koorts en niet kunnen drinken? Oh my fucking god… Ik belde Isabelle om haar te vragen naar huis te komen, ik moest acuut naar het ziekenhuis. Toen ik ophing ben ik in de gang in elkaar gezakt, totaal uitgeput.
Ik kwam bij mijn positieven toen Isabelle binnenkwam, maar slechts tijdelijk. Zij en de buurman hebben mij naar het ziekenhuis gebracht, waar ik op de IC terechtkwam. Inmiddels was de uitslag van het lab terug – geen knokkelkoorts. Wat het dan wel was wist niemand op dat moment. Wat wél bekend was, was dat de koorts in de buurt van de 41.8 begon te komen, dat mijn lever en nieren aan het opgeven waren en dat ik ernstig uitgedroogd was. Ik grapte nog: “waar is Doctor House als je hem nodig hebt?” maar dat grapje viel een beetje in het water.
Het is ontnuchterend om te zien dat artsen en verpleegkundigen een serieus gezicht opzetten als ze je proberen uit te leggen dat ze niet weten wat er precies met je aan de hand is maar dat het, wát het dan ook is, wél bezig is je dood te maken. Alles is een beetje wazig, maar ik herinner me nog wél dat mijn vader, altijd redelijk en nuchter, ook angstig begon te worden. Dát was het moment dat ik me besefte dat dit weleens helemaal verkeerd zou kunnen aflopen.
Jungle fever
Er werd weer een Dikke Druppel-test gedaan: alles uitsluiten he? Second opinions “and all that”. De artsen prikten, duwden, namen bloed af en plaatsten infusen om me iets van vocht te geven – drinken ging niet. Een uur later kwam een verpleegkundige met een grote grijns op haar gezicht binnen en zei iets als: “Meneer Kemp, we weten wat er met u aan de hand is!”.
Ik herinnerde me de druppeltest en dat dat ongeveer een uur geleden was. Één plus één is twee: “Malaria?”.
“Ja,” zei ze: “Malaria. Plasmodium vivax, regelrecht uit de jungle.”
Ik slaakte een zucht van verlichting. “En nu?”, vroeg ik.
“Medicijnen en controle, dat is alles. Maar je zult hier nog wel een paar dagen moeten blijven, vrees ik.”
Dat maakte me niet zo heel veel meer uit. Nu zou ik het wel redden. Ik wist nog: “Dank u” te zeggen tegen de verpleegster, en wat er verder gebeurde is gewoon…. weg.”
Ik bleek een bijzondere complicatie van Malaria te hebben. In respons op een infectie maakt het lichaam zelf antistoffen aan, die gebaseerd zijn op het organisme dat de ziekte veroorzaakt. Er kan dan een situatie ontstaan waarin deze antistoffen door het lichaam als gevaarlijk beschouwd worden, waardoor je meer van deze antistoffen aan gaat maken, waar je weer zieker door wordt en weer meer antistoffen aan gaat maken. Deze “cytokinenstorm” is acuut levensbedreigend en resulteert in meervoudig orgaanfalen, shock, coma en uiteindelijk de dood. Zo ver is het duidelijk niet gekomen.
Ik kreeg 6 pillen om de malariaparasieten te doden, iets wat een “radicale kuur” heette. De koorts was de volgende ochtend al een stuk minder en aan het einde van de dag zelfs helemaal weg. Door de cytokinestorm was mijn lever was ernstig aangeslagen, mijn nieren werkten niet goed meer en de hoge koorts had ook wat neurologische probleempjes veroorzaakt, maar dat was allemaal snel weer onder controle. Ik was na anderhalve week weer thuis.
Malaria kan terugkomen, en twee maanden later gebeurde dat ook – er waren kennelijk nog een paar parasieten overgebleven die vrolijk verder gingen waar hun voorvaderen gebleven waren. Met behulp van een Amerikaans onderzoeksinstituut heb ik toen een speciale behandeling ondergaan waarbij ik twee keer een cocktail van 3 medicijnen heb gekregen. Daarna ben ik nooit meer ziek geworden – goddank!
Wil je weten waar malaria voorkomt klik dan hier.
Wat ik geleerd heb:
- Bereid je voor op de reis. Informeer naar het voorkomen van Malaria op je plek van bestemming;
- Geloof de plaatselijke bevolking niet zomaar.
- Gebruik je medicijnen (Malarone! De rest werkt niet overal) en voorzorgsmaatregelen (DEET+klamboe);
- Als je tijdens of na je reis ineens hoge koorts (meer dan 39 graden) en spierpijn krijgt, zoek een dokter. Ook, nee, JUIST als de koorts na een avond goed slapen weer verdwijnt;
- Als de koorts tot boven de 41 graden stijgt en/of je kunt geen vloeistoffen meer binnenhouden, ga naar de spoedeisende hulp;
- Als een “dikke druppel-test” negatief is, laat dan 3 tot 5 dagen later nog een test doen. Misschien had je eerst te weinig parasieten in je bloed om infectie aan te tonen;
- Malaria is “serious fucking business”. Er sterven per jaar meer dan 400,000 mensen aan deze ziekte;
- Brazilië is een prachtig land, maar er leven enge beesten
